ગુજરાતમાં અત્યાર સુધી 51.75 ટકા વાવણી પૂર્ણ, સૌથી વધારે આ પાકનું વાવેતર થયું

ગુજરાતમાં ચોમાસાની ઋતુ એ કૃષિ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ સમયગાળો ગણાય છે. જૂનના મધ્યથી મેઘસવારીના આગમન સાથે સમગ્ર રાજ્યમાં ખેતીકામ જીવંત બની જાય છે અને ખેડૂતોની ખેતર અને ખેતરોમાં ચળપળ શરૂ થઈ જાય છે. ચોમાસાની શરૂઆત સાથે ખરીફ પાકની વાવણીનો સઘન સમયગાળો શરૂ થાય છે. રાજ્યના વિવિધ વિસ્તારમાં જમીનની બનાવટ, પાણીની ઉપલબ્ધતા અને આબોહવા જેવા પરિબળોના આધારે અલગ-અલગ પ્રકારના પાકોની વાવણી કરવામાં આવે છે.

ખરીફ પાકોમાં મુખ્યત્વે મગફળી, કપાસ, બાજરી, જુવાર, સાંયાબીન, તમાકુ, તુવેર અને મગની વાવણી થાય છે. ગુજરાતના કૃષિ તંત્ર માટે ખાસ કરીને મગફળી અને કપાસની વાવણી મહત્વ ધરાવે છે, કારણ કે તે રાજ્યની અર્થવ્યવસ્થાને પણ અસર કરે છે અને ખેડૂતો માટે આવકનું મુખ્ય સ્ત્રોત ગણાય છે.

ગુજરાતમાં મગફળી અને કપાસનું વાવેતર

ગુજરાતના વિવિધ વિસ્તારમાં ખરીફ સીઝનમાં જુદા જુદા પાકો વવાય છે, પણ સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં ખાસ કરીને મગફળી અને કપાસનું મોટાપાયે વાવેતર થાય છે. આ બંને પાકો માટે અહીંની જમીન, વરસાદી માહોલ અને ખેડૂતોએ વિકસાવેલી ખેતી પદ્ધતિઓ અનુકૂળ છે. ખાસ કરીને મગફળી માટે સૌરાષ્ટ્ર જાણીતું છે અને વર્ષોથી અહીં મોટી હદે મગફળીનું ઉત્પાદન થાય છે.

રાજ્ય સરકાર અને કૃષિ વિભાગ દ્વારા 2025 માટે જાહેર કરાયેલા આંકડા અનુસાર, 23 જૂન સુધીમાં ગુજરાતમાં કુલ મળીને કુલ 85.57 લાખ હેક્ટર ક્ષેત્રફળમાં ખરીફ પાકનું વાવેતર થવાનું નિર્ધારિત છે. તે પૈકી અત્યાર સુધીમાં 18.20 લાખ હેક્ટરમાં વાવણી પૂર્ણ થઈ ચૂકી છે, જે લગભગ 21.38 ટકા થાય છે.

મગફળીની વાવણીનો વિસ્તાર અને વૃદ્ધિ

મગફળી માટે રાજ્યમાં કુલ 17.50 લાખ હેક્ટરનું લક્ષ્યાંક નક્કી કરાયું છે. જેમાંથી અત્યાર સુધીમાં 9.06 લાખ હેક્ટરમાં મગફળીની વાવણી થઈ ગઈ છે, જે કુલ લક્ષ્યાંકના આશરે 51.75 ટકા થાય છે. આ આંકડા પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે મગફળીની વાવણી ખૂબ ઝડપથી થઈ રહી છે અને ખેડૂતો તેનો વધુ લાભ લેવા ઉત્સુક છે.

ખેડૂતો માટે મગફળી આકર્ષક વિકલ્પ કેમ છે, તેની પાછળ ઘણાં કારણો છે. સૌથી મોટું કારણ છે કે મગફળીની વાવણી કરતા ખેડૂતોને ઓછા સમયમાં સારી આવક મળવાની શક્યતા રહે છે. મગફળીની નવી પાક નોરતાથી દિવાળીના સમયગાળામાં બજારમાં આવે છે, એટલે કે વિક્રય માટે પણ યોગ્ય સમય મળે છે અને બજારભાવ સામાન્ય રીતે સારો રહે છે.

ગયા બે થી ત્રણ વર્ષમાં ગુજરાતમાં મગફળીની વાવણીમાં સતત વધારો નોંધાયો છે. અનુકૂળ વરસાદ, ખેતી માટે યોગ્ય જમીન અને બજારની માંગના કારણે મગફળીની વાવણી તરફ ખેડૂતો વધારે વળ્યા છે.

કપાસના વાવેતરનો વિસ્તાર

કપાસ ગુજરાત માટે ઔદ્યોગિક મહત્વ ધરાવતો મુખ્ય પાક છે. રાજ્યમાં કપાસનું કુલ લક્ષ્યાંક વિસ્તાર 25.34 લાખ હેક્ટર છે. જેમાંથી અત્યાર સુધીમાં લગભગ 7.57 લાખ હેક્ટરમાં કપાસની વાવણી થઈ ગઈ છે, જે આશરે 29.90 ટકા થાય છે.

કપાસની વાવણી સામાન્ય રીતે મગફળીની સરખામણીએ થોડા સમય સુધી ખેંચાય છે, પણ તેના ઉત્પાદન અને બજારભાવને ધ્યાનમાં રાખીને ઘણા ખેડૂતો કપાસની વાવણી તરફ પણ ધ્યાન આપે છે. ખાસ કરીને ટેક્સટાઈલ ઉદ્યોગ માટે કપાસનું ઉત્પાદન મહત્વપૂર્ણ છે અને તેની માંગ હંમેશા રહે છે.

તુલનાત્મક રીતે જોવામાં આવે તો ગયા વર્ષે જે વાવણી થઈ હતી તેના મુકાબલે આ વર્ષે મગફળી અને કપાસ બંનેમાં વધુ વાવેતર નોંધાયું છે, જે રાજ્ય માટે સકારાત્મક સંકેત છે.

અન્ય ખરીફ પાકોની સ્થિતિ

મગફળી અને કપાસ ઉપરાંત પણ ગુજરાતમાં અનેક અન્ય પાકોની વાવણી થઈ રહી છે. તેમાં બાજરી, જુવાર, સાંયાબીન, તમાકુ, તુવેર અને મગનો સમાવેશ થાય છે. આ તમામ પાકો રાજ્યના વિવિધ ભાગોમાં જમીન અને આબોહવા અનુસાર વવાય છે. ખમ્મભાત, દક્ષિણ ગુજરાત, ઉત્તર ગુજરાત અને કચ્છ જેવા વિસ્તારોમાં સ્થાનિક પરિસ્થિતિ મુજબ અન્ય પાકોની વાવણી પણ પુરજોશમાં ચાલી રહી છે.

વરસાદના પ્રારંભથી ખેડૂતોમાં ઉત્સાહ

જૂનના મધ્યથી રાજ્યના વિવિધ વિસ્તારોમાં મેઘમહેર થવા લાગી છે. ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્ર, મધ્ય ગુજરાત અને દક્ષિણ ગુજરાતમાં સારૂં વરસાદ થયો છે, જેના કારણે ખેડૂતો ઊંડા હળથી જમીન તૈયાર કરી ખરીફ પાક વાવવા લાગ્યા છે.

ખેડૂતો માટે વરસાદ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે સિંચાઈ પર ખર્ચ ઘટાડે છે અને ઊંડા હળની સાથે જમીન નમ રહે છે, જે વાવણી માટે ઉત્તમ માહોલ ઊભો કરે છે. મેઘમહેરના કારણે ખેડૂતોએ મગફળી અને કપાસ ઉપરાંત અન્ય ખરીફ પાકની વાવણી પણ શરૂ કરી છે.

મગફળીની બજાર સ્થિતિ અને આવક

મગફળી એવી ફસલ છે, જે ઓછા સમયમાં તૈયાર થાય છે અને તેની માંગ દેશમાં તથા નિકાસમાં પણ છે. નવા મગફળીના પાકનો મુખ્ય હિસ્સો નોરતાના દસ દિવસ અગાઉથી બજારમાં દેખાવા લાગે છે અને તે દિવાળીના આસપાસ વધુ પ્રમાણમાં વેચાણ માટે તૈયાર થાય છે.

મગફળીમાંથી તેલ, ખાંડ, દાણા અને અન્ય ઉત્પાદનો બનાવવામાં આવે છે, જેનાં કારણે તેની સતત માંગ રહે છે. ખાસ કરીને આરોગ્યપ્રદ તેલ તરીકે મગફળીના તેલની લોકપ્રિયતા વધતી જાય છે, જે ખેડૂતો માટે વધુ આવકનું સાધન બની શકે છે.

મગફળીમાં ઓછા ખર્ચે વધુ નફો મળતો હોવા કારણે ખેડૂતો છેલ્લા કેટલાય વર્ષથી તેની તરફ વધુ વળ્યા છે. બીજી તરફ, જો બજારભાવ યોગ્ય રહે તો મગફળીના ઉત્પાદનથી ખેડૂતોએ સારી આવક મેળવી છે.

સરકારની નીતિઓ અને સહાય

ગુજરાત સરકાર દ્વારા કૃષિ વિકાસ માટે અનેક યોજનાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી છે. તેમાં ખેડૂતોને વાવણી માટે સબસીડી, બીજની સહાય, ખાતર અને ખેતી માટે ટેકનીકલ માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે. સાથે જ વરસાદી પાણીના સંચય માટે ચેકડેમ, તલાવડી, બોરવેલ જેવી યોજનાઓને પણ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.

ખેડૂતોને પ્રેરણા મળે તે માટે સરકાર અને કૃષિ વિભાગ દ્વારા સમયાંતરે માર્ગદર્શન શિબિરો, પ્રદર્શન અને ટ્રેનિંગ કેમ્પ પણ યોજવામાં આવે છે, જેથી નવી ટેકનિક અને વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓના ઉપયોગથી વધુ ઉત્પાદન મળી શકે.

ગુજરાતમાં મગફળી અને કપાસની વાવણીમાં સતત વધારો પ્રોત્સાહક છે. અનુકૂળ વરસાદ અને ખેડૂતોની મહેનતના પરિણામે રાજ્યની કૃષિ વિકાસના દિશામાં મજબૂતીથી આગળ વધી રહી છે. જો આવું જ પરિસ્થિતિ રહે અને બજારભાવ યોગ્ય મળી રહે તો આવતા સમયમાં ખેડૂતોને સારી આવકની આશા રાખી શકાય છે